Thời gian! Thời gian làm thay đổi mọi thứ. Người ta vẫn nói nếu bạn muốn thấy sức mạnh của thời gian thì bạn hãy tìm gặp những người quen sau nhiều năm xa cách. Chính vì vậy, sau hơn 30 năm, tôi trở lại nước Nga, đứng trên cầu Dvortsovy của thành phố Saint Petersburg, nhìn sông Neva lững lờ trôi như dòng đời và cố tìm trong đó hình ảnh người bạn xưa.
Tôi đã gắn bó với nước Nga nhiều năm thời thanh niên. Ở nơi này, tôi có nhiều bạn bè và đất nước ấy dường như cũng trở thành một người bạn đồng hành. Dạo gần đây, nhiều người nói rằng, nước Nga đã “thay đổi nhiều lắm!” nhưng khi trở lại, tôi nhận thấy điều này không hoàn toàn đúng.
Thoạt nhìn dường như cũng có một vài điều lạ lẫm. Cửa ngõ của nhiều chuyến bay từ Hà Nội vào Mát-xcơ-va bây giờ là sân bay Domodedovo chứ không còn Sheremetyevo, nơi vốn là nơi mang đầy kỷ niệm với nhiều người Việt Nam. Đường sá có vẻ hào nhoáng hơn, in hằn dấu hiệu của “toàn cầu hóa” qua bảng hiệu Mc Donald, H&M, Zara, Lotte…
Ở thành phố nổi tiếng Saint Petersburg, nơi trước kia tôi “ngày ngày cắp sách đến trường”, du khách, tàu thuyền tấp nập hơn, phố cổ được sơn phết lại tươi tắn hơn cùng một vài khu đô thị mới mọc rải rác vùng ngoại thành.
Thế nhưng, hàng quán, bảng hiệu hay các tòa nhà mới… cũng chỉ như một lớp áo mới khoác bên ngoài. Tôi vẫn thấy hình hài hầu như nguyên vẹn của người bạn cũ. Trung tâm thương mại quốc tế Mát-xcơ-va (IBC) dù đứng sừng sững vẫn không đủ sức lấn át hình ảnh đại lộ Kalinin giữa thành phố (bây giờ được gọi là Arbat Mới). IBC càng không đủ sức lấn át ngọn lửa vĩnh cửu ngay bức tường đỏ điện Kremlin mà bên cạnh là nơi vinh danh các thành phố anh hùng trong chiến tranh vệ quốc (bây giờ được gọi là thành phố vinh quang).
Ở Saint Petersburg, ngoài cái tên mới được dùng để thay cho Leningrad (thành phố Lê-nin), thì trái tim thành phố vẫn đập qua khu phố Nevski, qua quảng trường Cung điện với bảo tàng Hermitage. Mốc son lịch sử thành phố vẫn là quảng trường Khởi nghĩa, là chiến hạm Rạng Đông dù nay có nằm lặng yên thế nào đi nữa. Nét đẹp thành phố vẫn được vẽ nên bởi những khoảng xanh bao la ở ngoại thành, nơi có cung điện Mùa Hè với đài phun nước Samson mạ vàng, cung điện Ekaterina và tượng Pushkin ngồi nhìn xa xăm…
Tôi trở lại con đường đi học hàng ngày của nhiều năm về trước. Chiếc xe điện ngầm vẫn thế, từ màu sơn xám trầm đến ghế bọc da nâu cũ. Con đường đi bộ dù được tráng nhựa nhưng vẫn chạy dài dưới hàng cây bạch dương cùng những khu nhà tập thể màu gạch vàng giống hệt nối tiếp nhau. Thậm chí tấm bảng tên đường mà tôi tin chắc rằng đã được gắn trước khi tôi biết nước Nga, vẫn còn nguyên vẹn, chỉ khác nay đã khoác lên một màu hoen rỉ. Khi ngồi trên chiếc xe chạy dọc đại lộ huyết mạch Matxcovski, một người bạn đồng hành đã hỏi tôi rằng: “Mấy chục năm trước, con đường này vẫn thế à?”, và tôi trả lời với tâm trạng không rõ buồn hay vui: “đúng vậy”.
Tôi cố gắng tìm vài nét khác biệt trong không gian này. Thật ra là có. Cái khác biệt lớn nhất là những ngôi nhà thờ. Nhà thờ Đức Mẹ Kazan ở quảng trường Đỏ được xây lại vào đầu những năm 1990 ngay khi Liên Xô sụp đổ. Nhà thờ Sergiyev Posad ở ngoại ô Mát-xcơ-va giờ trở thành địa điểm hành hương và du lịch nổi tiếng. Nhà thờ Chúa Cứu thế tràn ngập màu sắc ở Saint Petersburg vừa mở cửa và hoạt động như một nhà thờ, bảo tàng sau mấy chục năm sửa chữa. Nhà thờ Thánh Peter và Thánh Paul cũng được sơn phết lại nổi bật trên đại lộ Nevsky. Tôi có cảm giác, ở khắp nơi, điều gì mới cũng liên quan đến nhà thờ và tượng thánh.
Bảo tàng lịch sử tôn giáo và vô thần ngay giữa Saint Petersburg đã đóng cửa. Dường như có điều gì đó chưa thật cân bằng khi có sự dịch chuyển từ vô thần sang hữu thần. Cũng như khi nơi đây nhắc đến quá khứ và hiện tại, có điều gì đó cũng không cần bằng. Khách du lịch thường được nghe kể nhiều về sự kiên dè của tòa nhà khổng lồ, trụ sở của Ủy ban An ninh quốc gia (KGB) trước đây, cũng như sự sôi nổi trong những lời giới thiệu về hòn đá tưởng niệm các nạn nhân chính trị ở quảng trường Lubyanka gần đó. Thế nhưng, ít ai nhắc cho du khách về tượng đài Gagarin cao sừng sững hay công viên triển lãm thành tựu kinh tế quốc dân Liên Xô.
Tôi đứng trên cầu Dvortsovy trong gió lạnh cuối thu. Cầu là nơi người dân thành phố hay đổ về để mừng đêm trắng, để nhìn dòng Neva chảy, cùng múa hát và hy vọng mặt trời sẽ chiếu rọi một tương lai tươi sáng trong những ngày tháng sắp đến. Còn lâu mới đến thời khắc đêm trắng nhưng tôi vẫn loay hoay cố chờ thêm ánh sáng để thấy hình hài bạn tôi rõ hơn. Đã gần nửa đêm rồi nhưng trên cầu vẫn có vài người lững thững nhìn trời mây. Họ cũng trông chờ như tôi chăng? Một cô gái đôi mươi bước đến nói nhỏ với hơi thở thoảng mùi rượu: “chúng ta đi chơi chung chứ?”.
Gương mặt cô gái giống hệt nhiều bạn sinh viên nữ của tôi mấy chục năm trước nhưng chắc rằng đây không phải là hình ảnh bạn tôi bây giờ. Tôi cũng không tin vài trăm ngọn đèn chiếu sáng các cung điện hai bên bờ Neva, hay cái hàng rào hiện đại mở bằng thẻ từ bao quanh khuôn viên trường học của tôi cách đó không xa là hình ảnh tiêu biểu gì cho tương lai.
Đêm nay trên sông Neva gió lạnh, chỉ một vài tháng nữa ở đỉnh điểm mùa đông có khi sông sẽ biến thành băng nhưng rồi mọi thứ sẽ tan chảy cùng với mùa xuân và mùa hè ấm áp. Vòng tuần hoàn nhịp nhàng cứ thế mà trôi qua, chính vì vậy, vùng đất không xa vùng cực Bắc này vẫn là nơi con người có thể sống sung túc.
Việc trở lại nước Nga lần này càng làm tôi thêm tin vào sự cân bằng hài hòa của tự nhiên. Khi những cái hay cái dở của quá khứ lẫn hiện tại được cảm nhận một cách đầy đủ thì mới có động lực mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển. “Nếu bạn bắn quá khứ bằng súng lục thì tương lai sẽ bắn vào bạn bằng đại bác”, một nhà thơ Nga đã nói vậy mà!
