Chuyến du lịch đến đảo Phục Sinh (Chile) xa xôi ở Nam Mỹ thoạt đầu tưởng là cơ hội chiêm ngưỡng kỳ quan thế giới nhưng cuối cùng trở thành cuộc hành trình trên những con đường về với ký ức đầy máu và nước mắt.
Chuyến đi tuy vỏn vẹn chỉ gần 1 tuần. Tôi đã bay qua gần 60 ngàn cây số, giao tiếp với rất nhiều người từ những nền văn hóa khác nhau. Tuy vậy, tôi cứ nhớ hoài đến cô gái Nhật nhỏ nhắn- Satomi.
Hành trình từ Việt Nam đến Nam Mỹ không dễ dàng nhìn từ gốc độ khoảng cách địa lý cho đến công việc chuẩn bị (vé máy bay, thị thực…) Giữa những hành khách đa phần không biết sử dụng tiếng Anh để giao tiếp, khi máy bay trồi sụt đáp xuống đường băng dài hơi quá khổ so với cái hòn đảo nhỏ chỉ bằng Côn Đảo bồng bềnh giữa Nam Thái bình dương, tôi có cảm giác như bị mất phương hướng thời gian.
Chỉ đến khi tôi gặp Satomi, cô gái Nhật bản nhỏ nhắn với màu da châu Á quen thuộc, tôi mới phần nào quay lại thực tại. Satomi, người du khách đơn độc, đứng trước quầy bán vé lệ phí tham quan công viên quốc gia của đảo đặt ngay cửa vào sảnh chờ hành lý, lịch sự cuối chào tôi theo kiểu Nhật và nói đùa “mọi người phải đóng 50 đô-la để được chui vô cái ngõ ngách hoang dại này”.
Đảo Phục sinh được mệnh danh là vùng đất biệt lập nhất thế giới. Nơi gần nhất có người ở nằm cách đây cũng hơn hai ngàn cây số. Từ đây bay vào điểm đất liền gần nhất ở Nam Mỹ mất gần 5 tiếng.
Satomi cho biết cô vừa tốt nghiệp đại học và muốn đi ngao du khắp nơi để nhìn nhận thế giới trước khi kiếm một việc làm ổn định. Cô cũng khoe vài tháng trước đã từng du lịch một mình đến Việt Nam, “tôi chỉ thích đi một mình, tự do hơn, cảm nhận được nhiều hơn”. Mái tóc đen của Satomi bồng bềnh lọt thỏm giữa những mái đầu vàng, trắng cao lớn, làm tôi liên tưởng đến hai hòn đảo Nhật bản đông đúc và Phục sinh vắng lặng đang trôi vật vờ giữa đại dương bao la. Đã từng có thời dân cư của đảo Phục Sinh cũng đông đúc lắm.
Người ta đồn rằng cơ quan nghiên cứu vũ trụ Mỹ NASA muốn đầu tư xây ở đây một đường băng đủ sức tiếp nhận các máy bay lớn và hiện đại nhất để đề phòng trường hợp trái đất bị người ngoài hành tinh tấn công. Lúc ấy nếu tất cả thành phố lớn bị phá hủy thì ít nhất còn có nơi xa xôi héo lánh này để làm căn cứ chiến đấu cuối cùng (!)
Không cần phải tưởng tượng đến viễn cảnh xa xôi, mới có thể đem hình ảnh chiến tranh đến các hòn đảo bồng bềnh giữa địa dương. Vết thương chiến tranh hạt nhân của Nhật Bản vẫn chưa lành, và sự hủy diệt của dân tộc Rapanui trên đảo Phục sinh vẫn còn nhức nhối. Hai câu chuyện cách nhau cả trăm năm nhưng đều là những bi kịch tàn nhẫn.
Hanga Roa, thủ phủ của đảo Phục Sinh, nơi duy nhất tập trung dân cư là một thị trấn nhỏ. Đi bộ từ đầu này qua đầu kia chỉ mất độ 30 phút. Chiều chiều, rất nhiều người dân địa phương và du khách đổ ra bờ biển để thư giãn. Du khách lang thang chụp ảnh hay ngồi nhìn dân địa phương chơi lướt sóng, uốn lượn rất điệu nghệ.
Tình cờ tôi lại gặp Satomi chạy chiếc xe đạp cộc cạch đi ngang qua. Không chờ được hỏi, Satomi đã nhanh nhảu nói :”tôi mới thuê chiếc xe đạp này nè, cũng cũ rồi nhưng là cách hay nhất để đi gặp Moai, để trở về quá khứ…”
Nói rồi Satomi cặm cụi đạp chiếc xe theo con đường đất đỏ quanh co đi về ngọn núi xa xa. Màn bụi đỏ bốc lên phía sau lưng làm hình ảnh cô gái du lịch đơn độc mờ dần như thể viễn du vào quá khứ thật vậy.
Nói đến đảo Phục Sinh là phải nói đến Moai. Những gã khồng lồ bằng đá nổi tiếng luôn đứng im bất động cho du khách đến gần ngắm nhìn xoi mó, quay phim, chụp ảnh. Moai bất động nhưng dường như khách viễn du vẫn có cảm giác nghe được Moai kể rất nhiều điều về quá khứ lạ lùng buồn bã và đầy bí ẩn của đảo.
Cả đảo có 887 Moai với chiều cao trung bình khoảng 4-5 mét và cân nặng 15 tấn. Moai nặng nhất đến 87 tấn và cao nhất là 10 mét. Còn một Moai nữa chưa làm xong cao đến 21 mét và ước tính nặng 270 tấn. Cho đến ngày nay người ta chưa lý giải được người Rapanui làm thế nào để di chuyển được những gã khổng lồ này trên quảng đường dài hàng chục cây số từ nơi tạc tượng để đặt lên những bệ thờ bằng đá xếp khéo léo gọi là Ahu.
Đó chỉ là một bí ẩn của rất nhiều bí ẩn ở hòn đảo này. Dân Rapanui làm Moai để làm gì? Tại sao Moai chỉ được đặt dọc bờ biển và luôn xoay mặt vào trong đất liền hướng lưng ra đại dương mênh mông? Vì sao rất nhiều tượng Moai bị ngã đổ khỏi bệ thờ Ahu (đến nay chỉ có vài chục Moai được dựng lên để làm địa điểm tham quan cho du khách)? Vì sao chỉ có 288 Moai được đặt lên bệ thờ? Có phải Moai là sản phẩm của người ngoài hành tinh? … Tất cả những bí ẩn đó là một kho truyện phong phú để những hướng dẫn viên địa phương tha hồ làm “làm mưa làm gió” khiến khách du lịch chỉ biết há hốc lắng nghe.
Iona- người đàn bà xởi lởi trạc 40 tuổi lái taxi chở tôi đến bãi biển nổi tiếng Anakena nằm cách thị trấn Hanga Roa khoảng 15km. Bà tự giới thiệu là dân Rapanui chính gốc và rất tự hào với quê hương của mình. Bên cạnh những lời giới thiệu miễn phí về hòn đảo, Iona không dấu được sự không hài lòng rằng ngày càng có nhiều dân đất liền ra đây làm ăn và cạnh tranh với dân địa phương. Iona tham gia nghiệp đoàn Rapanui và được ưu tiên trong chuyện làm ăn và cái giá 100 đô la Mỹ cho một cuốc taxi đi vòng đảo. Nhưng có vẻ như vậy vẫn chưa làm bà hài lòng. Nhưng biết sao, cái thời chỉ có người Rapanui sống tràn ngập và làm chủ duy nhất hòn đảo xem ra đã xa lắm rồi.
Bãi biển Anakena có 5 Moai còn nguyên vẹn nghiêng bóng bên hàng dừa xanh ngát rất bắt mắt. Tuy vậy, không phải điều đó thu hút du khách đến đây. Bãi biển là nơi chứng kiến sự kiện lịch sử: nơi Hotu Matu’a vị chúa đảo đầu tiên đổ bộ lên đây trên 2 chiếc thuyền cùng đoàn tùy tùng hơn 1000 năm trước. Ông đến từ đâu và tại sao một hòn đảo nhỏ bé xa xôi giữa đại dương thế này mà vẫn có người tìm đến ở. Chỉ biết rằng cuộc sống đã có lúc sinh sôi nảy nở rất nhanh. Các nhà khảo cổ tin rằng xưa kia phần lớn đảo được bao phủ bởi những mảng rừng nhiệt đới màu mỡ. Số dân Rapanui có lúc đạt đến 15 ngàn. Thời cực thịnh của dân Rapanui gắn liền với sự ra đời của hàng loạt Moai cho đến khi thực dân da trắng đặt chân lên đảo vào đầu thế kỷ 18.
Cách Anakena khoảng 5-6 ki lô mét là quần thể Moai nổi tiếng: Tongariki. Ở đây có bệ thờ Ahu lớn nhất với 15 Moai hoàn chỉnh. Một địa điểm chụp ảnh yêu thích của khách du lịch. Vừa thấy tôi từ xa Satomi dựng xe đạp vào bờ rào đá, chạy lại nhờ vả chụp một kiểu hình làm kỷ niệm. Tôi nhanh nhẩu đưa máy lên nhưng Satomi nói “không, không chụp 15 Moai đó mà chụp cái này nè. Cái này mới tiêu biểu cho sự tan thương của dân đảo”. Đó là một Moai nằm vật vờ trên mặt đất cách đó vài chục mét. Tôi chợt nhớ sự kiện ghi chép trong nhiều sách du lịch: vài chục năm trước một cơn sóng thần đã kéo ngã tất cả Moai ở khu vực Tongakiri.
Lịch sử còn ghi nhận: từ 15 ngàn người chỉ trong vòng hơn 100 năm được thực dân “khai hóa”, dân Rapanui chỉ còn đúng 111 người vào năm 1877. Một con số khủng khiếp không cần lời bình luận nào. Thật trớ trêu, những người thực dân đã đặt tên cho hòn đảo này là Phục sinh để đánh dấu thời điểm họ đặt chân lên đây đúng ngày lễ Phục sinh.
Satomi lại leo lên xe đạp và chỉ tay về phía trước, rủ tôi vào khu vực núi lửa Raraku, nơi người Rapanui “sản xuất” Moai. Đây cũng là điểm tham quan “hot” nhất của đảo. Người Rapanui đục tượng Moai trực tiếp từ những tảng đá lớn trên sườn núi lửa. Ở xưởng sản xuất thiên nhiên này ngày nay còn hàng trăm Moai nằm vật vã khắp nơi, trơ trọi, trần trụi. Một công trình nghệ thuật vừa nhân tạo vừa tự nhiên lạ lùng đến tàn nhẫn.
Một trong những lý do thúc đẩy tôi đến đảo Phục sinh chính là vì lời miêu tả Raraku từ một bài báo tôi đọc khi còn ngồi ghế nhà trường. “Đến Raraku trong một ngày mưa phùn trời xám xịt, trước mắt là một khung cảnh vừa bi thương vừa rùn rợn mà cũng đẹp tuyệt vời, khách chợt rùn mình không biết vì sảng khoái hay kinh sợ”.
Nguyên nhân vì sao dân Rapanui hầu như tuyệt chủng cũng có nhiều. Họ khai thác quá mức tài nguyên của đảo cuối cùng đảo không còn rừng, không còn cây xanh. Rồi mưa xuống cuốn trôi lớp đất màu mỡ và thế là chết đói. Họ tiến hành chiến tranh tranh dành quyền lực, tiêu diệt nhau. Các nhà khảo cổ định ninh rằng đã từng có hiện tượng ăn thịt người tại đây. Họ đã bị một số bệnh truyền nhiễm chết chóc tấn công. Họ bị thực dân bắt vào đất liền làm nô lệ…
Tất cả là giả thiết nhưng tôi tin tất cả đều đúng. Bởi những lý do đó không có gì quá lạ lùng và khó hiểu. Đâu đó trên thế giới trong quá khứ cũng đã từng có những cuộc hủy diệt tập thể vì những nguyên nhân tương tự rồi.
Trước mắt tôi, Satomi nhỏ bé vừa đi lững thững giữa những gã khồng lồ đen kịt vừa giơ chiếc máy Canon chuyên nghiệp hiện đại lên chụp liên tục với vẻ hào hứng. Không biết Satomi muốn ghi lại một công trình nghệ thuật hay ghi lại chứng nhân của một trang sử bi thương.
30 phút sau tôi lại bắt gặp Satomi ngồi một mình nhìn buồn bả không nói một lời xuống mặt nước hồ hình thành bởi miệng núi lửa Raraku. Ánh mắt của Satomi làm tôi nhớ đến thảm họa sóng thần ở quê hương cô cách đây hai năm dẫn đến rò rỉ phóng xạ từ nhà máy hạt nhân. Tôi lại nhớ những cuộc chiến tranh, những tai họa thiên nhiên lấy đi sinh mạng hàng ngàn người mỗi ngày.
Càng phát triển con người càng có điều kiện lục lọi vào quá khứ và suy ngẫm. Có quá nhiều bài học quá khứ tàn khốc rất rõ ràng mà dường như con người không bao giờ học hỏi được.
Ba ngày ngắn ngủi ở đảo trôi nhanh. Lần cuối cùng tôi thấy Satomi là tại một quán café sát bờ biển. Cô ngồi một mình như mọi khi ánh mắt mông lung nhìn ra khơi, chiếc xe đạp cũ kỹ vẫn dựng bên cạnh. Satomi còn ở lại 2 ngày nữa. Cô cho biết sẽ tham quan núi lửa Kau. Ở đó không có Moai mà có di tích gắn với truyền thuyết người chim của dân Rapanui.
Dân tộc nào cũng có ước mơ bay bổng. Dân Rapanui đã từng mơ và rồi bị hủy diệt. Ngày nay mọi người cũng đang mơ, mơ rất nhiều…
Tạm biệt Satomi! Tôi không biết cô có nhớ hoài những bài học từ đảo Phục sinh để làm hành trang vào đời?
