7-7-2007, nhiều người Việt Nam mới biết Petra khi di tích này được bình chọn là một trong 7 kỳ quan thế giới. Thật ra những đền đài, lăng tẩm được khắc sâu vào vách đá lở lói vì thời gian của Petra, lẫn không gian khói bụi sa mạc một màu đỏ quạch, đã nằm đó hàng ngàn năm. Tất cả là chứng nhân của câu chuyện cổ tích buồn về những thăng trầm của đời người. Nhiều người tin rằng đây chính là thành phố thiêng mà kinh thánh đã nhắc đến.
Petra ngày nay nằm trong lãnh thổ Jordani, một đất nước ở Trung Đông xa xôi với Việt Nam. Nơi gần Việt Nam nhất có đường bay thẳng đến đây là Bangkok (Thái Lan), thời gian bay mất 6 tiếng. Dường như như vậy chưa đủ xa, muốn đến Petra, từ sân bay ở thủ đô Amman còn phải đi thêm gần 250 ki lô mét nữa trên con đường cao tốc vòng vèo qua những bãi cát sa mạc mênh mông.
Khách phương xa đứng trên cao nguyên phía Nam Jordani với trùng trùng điệp điệp những khối núi xám nhẵn nhụi, nhìn xuống thung lũng Wadi Musa sẽ thấy núi Petra màu đỏ nổi bật ngoằn ngoèo như một con rắn thiêng uốn lượn. Có thể người xưa đã chui rút vào “con rắn” ấy với hy vọng dựa vào sức mạnh của nó để thực hiện tham vọng xây dựng một quốc gia quyền lực kiểm soát cả một vùng. Và đã có thời Petra trở thành một khu thị tứ khổng lồ không thể thiếu trên bản đồ Trung Đông…
Tham vọng thì đời nào cũng có và luôn mang hình hài giống nhau. Có lẽ cũng vì vậy mà không dễ gì cho các chuyên gia xác định được cụ thể cái tham vọng Petra bắt đầu được thực hiện từ lúc nào, chỉ biết là khoảng thế kỷ thứ 6 trước công nguyên. Những người Nabatean đã xây thành phố Petra đón đầu những đoàn caravan của lái thương qua lại trên con đường tơ lụa để làm giàu.
Cửa vào di tích Petra ở ngay bên rìa thị trấn Petra hiện đại. Chuyện kể rằng hàng ngàn năm trước chốn này tấp nập ngựa xe. Cổng chính ngày xưa dẫn vào thành phố Petra nằm cách đó 800 mét. Đó là một hẻm núi nhỏ kéo dài 1 cây số với cái tên chân phương “El-Siq”, theo tiếng địa phương nghĩa là con đường. Chỉ là một hẻm núi, chỉ mang cái tên đơn giản nhưng đó chính là kiệt tác số một trong quần thể Petra có quá nhiều kiệt tác.
Kiệt tác El-Siq không chỉ ở sự hùng vĩ của một con hẻm nhỏ có nơi bề ngang chỉ còn 2 mét chen giữa những sườn núi đá cao đến 200 mét. Kiệt tác không chỉ ở những hình thù ngoằn ngoèo trắng, xanh, vàng mà mưa gió bào mòn đã vẽ lên nền núi đá đó những bức tranh trừu tượng với vẻ đẹp đến rợn người. Nhưng kiệt tác El-Siq còn là ở cảm giác chênh vênh giữa thế giới hư và thực, giữa quá khứ và hiện tại cứ đang xen nhau.
Dưới chân những hậu nhân dạo hẻm núi vẫn còn y nền đá đã hư mòn bởi dấu chân của tiền nhân. Xen lẫn với tiếng xì xào chụp ảnh, selfie, livestream là tiếng vó ngựa lọc cọc như của những đoàn caravan mệt mỏi đến Petra sau đoạn đường thiên lý bụi mờ. Ngay bên đường, vẫn còn đó phế tích của một quần thể tượng đài gần trăm mét miêu tả một đoàn caravan dù đã bị thời gian bào gọt thành những hình hài nham nhở. Có quan sát kỹ mới nhận ra những bàn chân người, những cái lưng lạc đà chất đầy hàng hóa.
Người Nabatean xưa đã phát hiện và độc chiếm một mạch nước quý giữa vùng xa mạc khô cằn. Họ đã đào những máng dẫn nước chạy dọc theo El-Siq để sử dụng cho cả Petra. Đó là lý do Petra trở nên một điểm dừng không thể thiếu trên con đường tơ lụa. Đó là nguyên nhân làm chủ nhân của Petra trở nên giàu có và quyền lực.
Petra là sự thách thức thiên nhiên tột độ. Tất cả nhà cửa, đền đài, nhà thờ, nhà hát… đều được đục sâu vào vách núi. Con người đã sử dụng công cụ thiên nhiên để thực hiện ước vọng sống khôn cùng của mình. Đứng đây mà nghĩ về thời kỳ huy hoàng của Petra, chắc không ai hình dung nổi sự kỳ vĩ và càng không tin có thế lực nào có thể làm đổ sụp thành phố. Nhưng bây giờ thì khu thị tứ này cũng đã sụp đổ rồi.
Trí tưởng tượng dù phong phú cũng có giới hạn. Đó là cảm giác của một người khi đứng trước “ngôi sao” trong quần thể Petra: đền Al-Khazneh (tiếng địa phương có nghĩa là kho báu). Nhìn kích thước khổng lồ của ngôi đền với những đường nét kiến trúc mềm mại cũng không hiểu nổi bao nhiêu công sức và tài hoa của những người thợ xưa đã bỏ ra để đục đẽo núi đá. Ai đến “kho báu” cũng phải dừng lại trầm trồ và chụp ảnh. Và ai cũng hỏi có phải ngôi đền mang tên “kho báu” vì quá đẹp không?
Nhưng không phải vậy, cái tên đó có vài trăm năm trước kể từ lúc những tên thổ phỉ đã dùng súng bắn không tiếc thương vào kỳ quan kiến trúc này với hy vọng sẽ tìm ra nơi dấu kho báu của người Nabatean. Có lẽ những cái đầu trần tục ấy không tin rằng con người bỏ bao nhiêu công sức chỉ để tạo ra cái đẹp mà không phải là nơi dấu vàng bạc châu báu. Al-Khazneh là sự trớ trêu, là đỉnh cao của cái đẹp và cũng chính của sự ngu xuẩn và tàn bạo.
Hết cảm xúc này đến cảm xúc khác cứ đến theo từng bước chân suốt 4 ki lô mét kể từ đầu El-Siq. Đến đây thành phố bị chặn lại bởi sườn núi cao. Với nhiều người chuyến phiêu lưu ngược thời gian đã chấm dút, đôi chân cũng đã mỏi. Nhưng hãy chịu khó dấn thêm chút nữa để leo nốt 2 ki lô mét đường dốc liên tục dẫn lên đỉnh núi.
Nơi đó còn có thêm một kiệt tác là ngôi nhà thờ đá Al-Deyr có kích thước mà Al-Khaznez phải cúi đầu. Ngôi nhà thờ đã trải qua nhiều thăng trầm từ khi được xây dựng khoảng thế kỷ thứ 2 trước công nguyên như là một ngôi đền tưởng niệm một ông vua vừa băng hà. Sau đó là nơi hội họp của các tổ chức tôn giáo, rồi là nơi tổ chức lễ lọc, rồi thành nhà thờ Thiên Chúa Giáo và bây giờ là hoang phế.
Buổi tối cuối cùng ở Petra, tôi có bữa ăn tối “hoang dã” tại một hang đá mà ngàn năm trước chắc đã từng là nhà của một gia đình Nabatean nào đó. Phía trên trời đầy sao lung linh nhưng tôi nhớ nhất là hình ảnh cậu bé chăn cừu Kashrim chân đất có đôi mắt tròn xoe cứ thập thò nhìn trộm qua ánh lửa. Tổ tiên của cậu hàng ngàn năm trước đã xây nên Petra vĩ đại, còn bây giờ cậu vẫn ở trong căn lều của một gia đình du mục.
Tôi cũng còn nhớ một phụ nữ gốc Palestine bán đồ lưu niệm lanh lợi, giới thiệu với chúng tôi nhân vật Hanzala trong loạt tranh châm biếm nổi tiếng như muốn thổ lộ chính nỗi niềm của mình. Hanzala, cậu bé Palestine luôn quay lưng về phía người xem và thề rằng chỉ quay lại khi đất nước mình dành được độc lập. Hanzala không thèm nhìn mảnh đất với những kiệt tác được xếp hạng kỳ quan.
Những ai đã đến Petra khi đi chắc phải tự nhủ “ cái gì rồi cũng về với sỏi đá”.
